Ka Hoʻohanohano Kauʻāina no Nā Kula Kamaliʻi Kaiaʻōlelo Hawaiʻi
Hilo, HI - 20 Mei 2014 - Ua hoʻokō ʻia ka ʻākūloia ʻia ʻana o nā Pūnana Leo i ka ʻākūloia mua loa no kekahi papahana kula kamaliʻi ma o ka ʻōlelo ʻanehalapohe a ʻōiwi hoʻi e ka World Indigenous Nations Higher Education Consortium (WINHEC). Na kekahi kime hanohano o nā kāʻeʻaʻeʻa ma ka hoʻonaʻauao o nā ʻāina kauʻāina no lākou nā hua aʻo kiʻekiʻe loa ma nā lau ʻōlelo, e like me Scandinavia a me Aotearoa, i mālama hoʻi i kēia kiʻina loiloi ʻākūloia hou no ka ʻōnaehana hoʻonaʻauao mai ka pae kula kamaliʻi a i ka pae kula kiʻekiʻe. He kahua kēia ʻākūloia ʻana no ko WINHEC hoʻoulu ʻana i ke kākoʻo i nā hoʻonaʻauao kula kamaliʻi. ʻOiai ʻo kēia ka ʻākūloia kauʻāina mua loa, ʻo ko Hawaiʻi Pūnana Leo ke kumu hoʻohālike no nā kula kamaliʻi ma ka ʻōlelo ʻōiwi a puni ke ao.
Ua loiloi ʻia ko ka ʻAha Pūnana Leo mau kula kamaliʻi 12, nā hiʻipēpē 2 a me nā keʻena alakaʻi kau mokuʻāina ma Ianuali ma ka nānā ʻana i nā ana hoʻohālike hoʻonaʻauao ʻōiwi i hoʻomohala ʻia ma lalo o ko Nā Aupuni Hui Pū ʻIa Kuahaua no Nā Pono o nā Lāhui ʻŌiwi (UNDRIP) a hoʻokumu ʻia e WINHEC. Ma ka moʻolelo hope loa o ka ʻAha Pūnana Leo, ua ʻāpono ʻia ka ʻAha Pūnana Leo no ke ahuana o ka papahana me ka paipai pū i ka hoʻonui ʻana i ke kālele, ma ke ʻano he alakaʻi kauʻāina, a no ka hoʻomau ʻana aku i ka hoʻonaʻauao ʻana ma ka ʻōlelo Hawaiʻi.
Ma ka hikaloi a ka ʻAha Pūnana Leo i hana ai, ua kālele ʻia nā keu pono kālaiʻike o ka hoʻonaʻauao ʻana ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, me ka helu ʻana i ka ulu ʻana o ka mākaukau heluhelu a me nā keu pono no ka poeko me ka mākaukau ma ʻelua ʻōlelo. Ua nui ka hoihoi o ke kime ʻākūloia i nā ʻano kūikawā o ka pela ʻana ma ka ʻōlelo Hawaiʻi e pōmaikaʻi ai ka ulu ʻana o ka mākau heluhelu ma ka ʻelua makahiki ma mua o nā haumāna kula kamaliʻi e aʻo ana ma ka ʻōlelo Pelekānia.
Ua hauʻoli nō ka Luna Hoʻokele ʻo ʻEkekela Aiona i ia hoʻolaha ʻana. “He maikaʻi nō ka puka ʻana ma kēia ʻākūloia ʻana e hōʻoia ana i ke ahuana me ka waiwai o ka hoʻonaʻauao kaiaʻōlelo Hawaiʻi. ʻO kēia ke keʻehina mua loa ma kēia ala hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi me ka hoʻokumu hou ʻana i ke ahuana kū i ka hoʻonaʻauao kaiaʻōlelo Hawaiʻi. ʻO ka hana hou, e ʻāpono ʻia kēia ʻākūloia e ka Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi. ʻO ka pahuhopu, ʻo ia nō ka helu pū ʻana i kēia ʻākūloia WINHEC kauʻāina me ka mea i ʻae mua ʻia no ka hoʻonaʻauao kaiaʻōlelo Pelekānia. Ma ka ʻāpono ʻia o ka ʻākūloia WINHEC e ka Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi e wehe ʻia ana ke ala kākoʻo kula kamaliʻi kaiaʻōlelo Hawaiʻi i like hoʻi me ko nā kula kamaliʻi kaiaʻōlelo Pelekānia.
No 90 makahiki, ua ʻaʻe kānāwai hoʻi ka hoʻopuka ʻia o ka ʻōlelo ma ke kula ʻia ʻana. Ua alakaʻi ka ʻAha Pūnana Leo ma ke kāpae a hoʻololi ʻia ʻana o ia kānāwai, a ʻo ia ka hui nui e hoʻomohala ana i ka hoʻonaʻauao kaiaʻōlelo Hawaiʻi mai ka pae kula kamaliʻi a i ka pae laeʻula. ʻIke nui ʻia e nā papahana hoʻōla ʻōlelo ʻōiwi a puni ka honua, ʻo ka ʻAha Pūnana he kumu hoʻohālike no ka hoʻonaʻauao ma ka ʻōlelo anehalapohe a ʻōiwi hoʻi ma ke aukahi hoʻōla ʻōlelo ʻōiwi.ʻO ka papahana ʻohana kūkahi o ka ʻAha Pūnana Leo ke kahua e komo mai ai nā keiki i nā kula kaiaʻōlelo Hawaiʻi a Kula Kaiapuni Hawaiʻi paha, kahi e hoʻonaʻauao ʻia ai ma ka papa haʻawina hoʻomākaukau kulanui a e aʻo ʻia ai he ʻōlelo ʻekolu ma waho aku o ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Pelekānia. ʻAʻole hoʻomaikaʻi wale ʻia ka Pūnana Leo no nā lanakila kālaiʻike e hoʻokō ʻia e nā haumāna, i hoʻomaikaʻi pū ʻia hoʻi no ka hoʻoulu ʻana i ka Mauli Ola Hawaiʻi i loko o nā haumāna e pā ai ka ʻohana a me ke kaiaulu ākea. He lālā hoʻi ka ʻAha Pūnana Leo o ke kuʻikahi i ʻike ʻia e nā moku kauʻāina o nā kula, nā ʻahahui, me nā papahana kulanui ma Hawaiʻi e kūpaʻa nei i ka hoʻokumu hou ʻia ʻana o ka ʻōlelo Hawaiʻi ʻo ia nō ka ʻōlelo mua a nui o ka hale.
Ua ulu mai ke aukahi Pūnana Leo mai loko mai o ka ʻiʻini e hoʻokumu paʻa ʻia a puni ʻo Hawaiʻi nei ke kūlana mana o ka ʻōlelo Hawaiʻi ola mai o Kikilo mai. ʻO ka hana a ka ʻohana Pūnana Leo, ʻo ia ka hoʻokumu, hoʻolako, a mālama i nā kaiapuni ʻōlelo Hawaiʻi like ʻole. ʻO nā ʻohana ke ola o ia mau kaiapuni, a ma ke aloha akua, aloha ʻōlelo, aloha lāhui, aloha ʻāina, a me ke aloha naʻauao e pono ai kākou.